January 28th, 2018
चुनाव हुन्छ वा हुन्न भन्ने अनिश्चिय बीच नेकपा (एमाले)को नेतृत्वमा रहेको वामपक्षीय–लोकतान्त्रिक गठबन्धनको व्यापक दवावका कारण अन्ततः नेपाली काँग्रेसको नेतृत्वमा रहेको सरकार प्रदेशसभा र प्रतिनिधिसभा सदस्यको निर्वाचन गर्न बाध्य भयो । यसपालीको निर्वाचनमा अधिकांस केन्द्रीय नेताहरु निर्वाचनमा उम्मेदवार हुनुभएकोले निर्वाचन परिचालन, समन्वय र अनुगमनका लागि पार्टी अध्यक्षको संयोजकत्व २९ सदस्यीय केन्द्रीय निर्वाचन परिचालन कमिटी गठन गरियो ।
केन्द्रीय निर्वाचन परिचालन कमिटी र कामको बाँडफाँड
कमिटी र प्रचार कार्यः
केन्द्रीय तहमा कुनै प्रकृतिको संयुक्त निर्वाचन परिचालन संयन्त्र घोषणा हुन्छ वा हुँदैन भन्ने अनिश्चियता पार्टी केन्द्रबाट संयुक्त घोषणा–पत्र प्रकाशन भएसंगै समाप्त भयो । घोषणा–पत्र ३ लाख ५० हजारप्रति र र यसको संक्षेपीकरण ४ लाख प्रति प्रकाशन गरि वितरणको कार्य भयो ।
प्रतिरक्षा र व्याख्यामा बुद्धिजीवीः घोषणा पत्र जारी भएसंगै त्यसमा रहेका विषय वस्तुको सान्दर्भिकता र महत्वमाथि प्रचार केन्द्रीत गरियो । घोषणा पत्रको विश्लेषण, बहस र अन्तरक्रियाको नेतृत्व बुद्धिजिवी समन्वय गर्ने टीमले लियो । टिभी, अनलाईन मेडिया, रेडियो र छापा मार्फत हाम्रा विभिन्न वुद्धिजिवीहरु घोषणापत्रको व्याख्या तथा प्रतिरक्षामा जुट्नु भयो । घोषण–पत्रले के लक्ष लिएको छ, यसको कार्यान्वयन कसरी हुन्छ र यसले बोकेको सपना पूरा गर्न लाग्ने श्रोत– सामथ्र्य तथा त्यसको व्यवस्थापनका बारेमा श्रृखलाबद्ध लेख, अन्तरवार्ता र टिप्पणीमा त्यो टीम परिचालन भयो । यसलाई बल पुरयाउन डिजिटल मेडिया टीमले, सामाजिक सञ्जालमा साराँश तथा इन्फोग्राफिक्स पोष्ट ग¥यो ।
परम्परागत शैलीसंग आधुनिक प्रचारको सम्मिलनः
छोटो समयमा धेरै मतदातबीच पार्टीको आव्हान पु¥याउने उद्देश्यले परम्परागत प्रचार शैलीलाई समेत प्रयोग गरियो । ३ दशक अघि नेपालका गाँऊ घरमा घर छोडेर जानेले हवाईपत्रमा आफन्तहरुलाई आप्mनो मनको कुरा लेख्ने गर्थे । त्यसैलाई स्मरण गराउने गरी यसपटक पार्टी अध्यक्षको नाममा हवाइपत्र जारी गरियो । आपूm मतदाताबीच आउन नपाएकोमा दुःखित हुँदै किन वामपक्षीय लोकतान्त्रिक गठबन्धनलाई मतदान गर्ने भन्ने आव्हान देशभरीका २० औं लाख मतदाता बीच पु¥याउने प्रयास त्यस हवाइपत्र मार्फत भयो । नेपाली भाषाको अतिरिक्त मैथिली र भोजपुरी भाषामा समेत यस्तो हवाईपत्र वितरण गरिएको थियो । यो पत्रले एकातिर भावनालाई सम्बोधन गर्ने र अर्कोतिर जननेता मदन भण्डारीको तसवीर भएको हुलाक टिकट त्यसमा अंकित गरी पार्टीको मार्गदर्शक सिद्धान्तका प्रणेतालाई स्मरण गराउने कार्यसमेत एकैचोटी गरयो । हवाईपत्र प्राप्त गर्नेले ‘केपी शर्मा ओलीको पत्र पाएँ, अब वाम गठबन्धनलाई भोट हालिन्छ, बा–आमालाई पनि भनिन्छ’ भन्ने युवा सामाजिक सञ्जाल प्रयोगकर्ताको अभियानले स्वतःस्पूmर्त रुपमा प्रचारलाई थप बल पु-यायो ।
सन्देश एक बाहक अनेक अभियानः
दोश्रो चरणको निर्वाचन प्रक्रियामा प्रवेस गरेसंगै प्रचारलाई आक्रमक बनाउने रणनीति परिचालन कमिटीले लियो । पहिलो चरणमा सुस्त देखिएको प्रचार कार्य पहिलो चरणको मतदान सकिना साथ आक्रमक बनाइयो । यो उद्देश्य पूरा गर्न टिभी सन्देश, छापा माध्यम, सामाजिक सञ्जाल, रोड व्लक, छोटा भिडियो सन्देश र ट्विटर/फेसबुक प्रतिवादका विधिहरु अपनाईयो । विशेष गरी यस सन्दर्भमा पार्टीका उम्मेदवारमध्ये मूख्य नेता, पदाधिकारी, चर्चित र युवानेता गरी २ दर्जन हाम्रा उम्मेदवारहरुको एउटै सन्देश भएको टिभी सन्देश (भिडियो) तयार गरियो । यो निर्वाचन प्रचारमा सर्वथा नयाँ प्रयोग थियो । “भुला दे डर, कुछ अलग कर” भन्ने एक टिभी च्यानलको सन्देश जस्तै हाम्रा दुई दर्जन जति चिनिएका अनुहारहरुबाट “हामी लोकतन्त्रलाई कागजमा सिमित सिद्धान्त होइन, जीवनशैली ठान्दछौ । स्वाधिनता र राष्ट्र हितलाई नारा होइन हर नेपालीको धड्कन मान्दछौ । … म ईतिहासलाई साक्षी राखी भन्दछु, हामी यस् देशको जनतालाई मतदाता मात्र होइन यस् देशको भाग्य निर्माता ठान्दछौ..” “हामी सोध्छौ, समस्या अनगिन्ती छन्, एकजनाले के समाधान गर्न सक्छ ? … तर एक हात उठाई त हेरौ≤ एक मत खसालेर त हेरौ≤ एकको तागत देखाई त हेरौ≤ देश बद्लिनेछ– तपाईंको एक मतले” भन्ने सन्देश कण्ठै बनाउने योजना सहित टिभी, यु–ट्युव, फेसबुक, र ट्विटरबाट एकैचोटी प्रवाह गर्दा विपक्षहरुको सिंगो प्रचार योजना नै गडबडिन पुगेको थियो । यही सन्देशलाई फोटो उपलव्ध अन्य उम्मेवदारको सन्देशको रुपमा उहाँहरुकै फेसबुक मार्फत प्रचार समेत गरियो ।
रोड–व्लकबाट नयाँ ट्रेण्ड सेटः
यसपटकको प्रचारमा पछिल्लो एक हप्ता रोडव्लक मार्फत गरिएको अनलाईन मिडियामाथिको हस्तक्षेप प्रभावकारी रह्यो । रोडव्लक भनेको अनलाइन समाचार खोल्दा शुरुमा आउने विज्ञापन हो । अन्य पार्टीहरुले सोच्दा पनि नसोचेको यो विधि हाम्रो तर्पmबाट प्रचारको अन्तिम हप्तामा प्रयोगमा ल्याउनसाथ मूख्य प्रतिस्पर्धी दल रन्थनिएको थियो । कतिपय मूख्य मेडिया हाउसको अनलाईन संस्करणमा रोडव्लक नराख्ने नीतिलाई समेत हाम्रो हस्तक्षेपले परिवर्तन गरिदियो । हरेकको हातमा रहेको स्मार्टफोन, ट्यावलेट, ल्यापटप र डेस्कटप कम्प्युटरमा समाचार साइट वा एप खोल्नासाथ पार्टी अध्यक्षको तसवीर सहितको– “मतपत्र हेरौं, सूर्य चिन्ह भए त्यसैमा र नभए वाम गठबन्धनको चुनाव चिन्हमा मतदान गरौं” सन्देशले प्रभावकारी प्रचारमा मद्दत पु¥यायो । कुनै समयमा एमालले पोष्टरमा इमेज प्रयोग गर्न शुरु गरेपछि पोष्टर–मेकिंगको ट्रेण्ड सेट भए झैं, यसले अनलाईन मिडियामा विज्ञापनको नयाँ क्षितिज समेत खोलिदियो । अझ प्रचारको अन्तिम समयमा सबै सञ्चार माध्यममा एमाले मात्रै देखिने गरी टिभी, रेडियो, छापा, अनलाईन खवरहरु र सामाजिक सञ्जाल ओगट्ने हाम्रो नीति यसपटक प्रभावकारी सावित भयो ।
स्वतःस्फुर्त प्रचार सामाग्रि निर्माण र वितरणः धेरै शुभेच्छुकहरुद्वारा स्वतःस्फूर्त रुपमा तयार पारिएको विभिन्न अडियो भिडियो सामाग्रि हाम्रो प्रचार अभियानलाई शसक्त तुल्याउने पुरक सामाग्रि बन्यो । पार्टी र वामगठबन्धनको पक्षका गीत, कमेडी, प्यारोडी, र विपक्षीहरुले विभिन्न समयमा बोलेका भिडियो क्लिपिंगहरु उनीहरुमाथि प्रश्न खडा गर्न शसक्त प्रचार सामग्रि बने ।
अनुगमन, समन्वय र सटिक नतीजा आकलनः
कार्यालय समन्वय टीमसहितको परिचालन कमिटीले सबै निर्वाचन क्षेत्रमा सरी अभियान सञ्चालन भइरहेको छ, कसरी विपक्षहरु परिचालित भई रहेका छन् भन्नेमा सक्दो समन्वय र सुझाव दिने काम गरि रह्यो । मतदातामा आएको लहर वा खास ठाऊमा हाम्रा मतदातामा देखिएको विकर्षणको समेत आकलन गर्ने काम भयो । यी सबैमा आधारित भएर पटक पटक नतिजाको आकलन गर्ने र त्यको संभावना आक्रम क ढंगले सञ्चार माध्यममार्फत प्रस्तुत गर्ने कामले निरन्तर पायो । शुरुमा हामीले भन्यौं हाम्रो गठबन्घन १ सय ६५ मध्ये १०० बाट उकालो लाग्छ, विपक्षी गठबन्धन ६५ बाट ओ।ालो लाग्छ । हाम्रो बीचमा कतै भेट हुन्छ । यसलाई विशेषगी नेपाली काँग्रेस ििनर्वाचन स्टण्ट ठान्यो । पछि हामीले प्रत्येक निर्वाचन क्षेत्रको आकलन ग¥यौं । हामीले निस्कर्ष निकाल्यौं– माओवादी केन्द्र कम्तिमा ३० र बढी ३६ सीटमा विजयी हुन्छ, नेकाँ २३ देखि माथी ४३ देखि तल सिमित हुन्छ । एमालेले ७३ देखि ९३ सीटको बीचमा जित निकाल्छ । तलको तालिकामा हाम्रो प्रोजेक्सन जस्ताको तसतै राखिएको छ । परिणाम आम रुपमा हामीले भने जस्तै भयो, माकेले अधिकतम ३६, नेकाँले न्यूनतम २३ र हामीले बीचको ८० सीटमा जित हासिल ग¥यौं ।
आङ्कलन र परिणाम
प्रदेश
नम्बर नेकपा (एमाले) माओवादी–केन्द्र नेपाली काँग्रेस
आकलन परिणाम आकलन परिणाम आकलन परिणाम
कम्तिमा बढीमा कम्तिमा बढीमा कम्तिमा बढीमा
१ १५ १९ १६ ०३ ०५ ०६ ०४ ०७ ०५
२ ०५ ११ ०२ ०५ ०६ ०५ ०५ ०९ ०६
३ १८ २२ २० ०६ ०७ ०७ ०३ ०८ ०५
४ १० १२ १३ ०४ ०४ ०३ ०२ ०४ ०१
५ १३ १३ १२ ०६ ०७ ०७ ०४ ०५ ०५
६ ०६ ०६ ०६ ०४ ०४ ०५ ०२ ०२ ०
७ ०६ १० ११ ०२ ०३ ०३ ०३ ०८ ०१
जम्मा ७३ ९३ ८० ३० ३६ ३६ २३ ४३ २३
उपलव्धि र कारणः केही निर्वाचन क्षेत्रलाई अपवाद र आकस्मिक मानने हो भने यसपटकको निर्वाचनमा हाम्रो पक्षमा आएको परिणाम आश्चर्यजनक वा आकस्मिक हैन अपेक्षित हो । शुरुदेखि नै हाम्रो पक्षमा लहर थियो, लहर आयो, लहर देखियो । विशेषगरी ुई पार्टी बीचको गठबन्धनले दिएको मनोवैज्ञानिक सन्देश सबैभन्दा बलशाली रह्यो । यसले ‘मार्जिनल’ मतलाई क्षमा प्रभावित गरेपनि केही सिट जित–हारामा त्यसको भूमिका महत्वपूर्ण रह्यो । यसपटकको गठबन्धनले जनतामा रहेको स्थायित्व र समृद्धिको भोकलाई सम्बोधन गर्न सक्यो । दुई पार्टी मिलेपछि जित्छन् जित्छन् र त्यसले पाँचबर्ष स्थीर सरकार चलाउन पुग्ने मत आउँछ भन्ने विश्वास गठबन्धनले दिन सक्यो । एकातिर हामीले हाम्रो समृद्धिको योजना के हो भन्ने विभिन्न तरिकाबाट प्रचार गरी रह्यौं, अर्कातिर विपक्षी नेकाँले आप्mनो एजेण्डा भन्दापनि वामगठबन्ध विरुद्धको नकारात्मक प्रचार अभियानलाई मात्रै निरन्तरता दियोे । यो पनि निर्वाचनमा सञ्चालनमा सकारात्मक हुन पुग्यो ।
परिचालन कमिटीले इलाम देखि डडेलधुरासम्मका १२ जिल्लालाई अति संवेदनशील जिल्लाको रुपमा सूचिकृत गरेको थियो । ती जिल्लाहरुमा सरकारले नतिजा आप्mनो पक्षमा पार्न, धाँधलीको उद्देश्य सहित ओहोदावालाहरुको ‘सेट्ङ्गि” मिलाएको अन्दाज कमिटीलाई थियो । कमिटीको निरन्तर खवरदारी र हस्तक्षेपले ती जिल्लाहरुमा निर्वाचन परिणाम अनेपेक्षित क्षतिबाट जोगियो ।
उपलव्धि र कमिटी विघटनः यसपटक प्रत्यक्ष निर्वाचनमा विजयीहुने गठबन्धनका प्रत्येक सदस्यको परिणाम घोषणा हुनासाथ अध्यक्षको तर्फबाट उममेदवारको तसबीर सहित बधाई तथा सफल कार्यकालको शुभकामना सामाजिक सञ्जालमार्फत औपचारिक रुपमा दिने काम भयो । यसलाई धेरैले ‘स्मार्ट’ मुभको रुपमा लिए । निर्वाचनको अन्तिम परिणामसंगै पत्रकार सम्मेलन आयोजना गरी दुवै अध्यक्षद्वारा सबैलाई धन्यवाद ज्ञापन गरे लगत्तै त्यहीं नै परिचालन कमिटीको बैठक आयोजना गरियो । अध्यक्षले विहानदेखि बेलुकासमम खट्ने परिचालन कमिटीका सबै सदस्यहरुलाई धन्यवाद दिंदै केन्द्रीय निर्वाचन परिचालन कमिटी बिघटन भएको घोषणा गर्नुभयो ।