ओली कार्यकालका रोचक १२ स्मरणीय प्रसंग
July 9th, 2017
एमाले अध्यक्ष केपी ओलीको प्रधानमन्त्रीको कार्यकाल सहज रहेन । भारतीय नाकाबन्दी र मधेस आन्दोलनले देश अस्तव्यस्त बनेका वेला ओली प्रधानमन्त्रीको कुर्सीमा पुगेका थिए । उनका गतिविधिले भारतसँग झनै सम्बन्ध चिसिएको भनेर आलोचना भयो । उनले नेपालमै रेल कुदाउने, आफ्नै पानीजहाज किन्ने र हावाबाट बिजुली निकाल्ने ‘विकासे सपना’ बाँडेर उनी व्यापक चर्चामा रहे । उनका हरेक अभिव्यक्ति, झर्न नपाउँदै ‘भाइरल’ भए । उनै ओलीको प्रधानमन्त्री कार्यकालमा प्रमुख सल्लाहकार थिए, विष्णु रिमाल । उनले नयाँ पत्रिकाका शुरोजंग पाण्डेसँग बाहिर नआएका ओली कार्यकालका रोचक १२ प्रसंग सुनाएका छन् :
जब प्रधानमन्त्रीको गाडी रातमा बीचसडकमै रोकियो
प्रधानमन्त्री बनेको केही दिनपछि थापाथलीको एउटा कार्यक्रमबाट प्रधानमन्त्रीज्यूसहित हामी ‘कार्गेड गाडी’ चढेर करिब राति ११ बजेतिर बालुवाटार फर्किंदै थियौँ । बालुवाटारको गेटैअघिल्तिर जनताको ठूलो भीड मट्टीतेल र ग्यास भर्ने लामै लाइनमा थियो । सामान्यतया त्यस्तो भिडमा अप्रिय घटना हुन सक्छ भनेर सुरक्षाकर्मीले ‘कार्गेड गाडी’ रोक्न दिँदैनन् । साइरनसहितको झिलिमिली प्रधानमन्त्रीको कारगेड भिडले देख्यो । सुरक्षाकर्मीलाई जसरी पनि त्यो छिचोल्नु थियो । लौरो हल्लाउँदै छिचोल्न कोसिस गर्दा भिड कराउन थाल्यो । प्रधानमन्त्रीज्यूले गाडी बीच सकडमै रोकाउनुभो । झ्याल खोलेर सबैलाई अभिवादन गर्दै हात हल्लाउनुभो । भिडबाट ठूलो आवाज गुञ्जियो– प्रधानमन्त्रीज्यू !
भारतसँग खुट्टा नकमाउनुस्, १०–२० रात मात्रै होइन, हामी १० महिना पनि लाइन बस्न तयार छौँ, तर कुनै हालतमा नझुक्नुस्, देशको शिर नझुकाउनुस् । जाडोको मौसमको त्यो रात चिसोको प्रवाह नगरी लाइनमा बसेको भिडले मुर्दावादकै नारा लगाए पनि सुन्नैपर्छ भन्ने लागेरै प्रधानमन्त्रीज्यू आफैँले गाडी रोक्न लगाउनुभएको थियो । जवाफमा उहाँले भन्नुभो– धन्यवाद ! हामी कोसिस गर्दै छौँ, सबैको साथ र सहयोग आवश्यक छ । त्यो घटनालाई म अविष्मरणीय मात्रै होइन, कार्यकालकै निकै भावुक घटनाका रूपमा सम्झिरहन्छु ।
राजेन्द्र महतोलाई पक्रिने त्यो सन्देश
दशगजामा धर्नामा बसेका महन्थ ठाकुरजी, राजेन्द्र महतोजीलगायत थुप्रै नेतासँग प्रधानमन्त्रीले एक्लाएक्लै कुरा गर्नुभएको थियो । खासमा ती भेट खुलेरै मनका कुरा गरौँ भन्ने उद्देश्यले हुन्थे । सायद, उपेन्द्रजीसँगचाहिँ निकै कम कुरा भए । मैथिलीमै कुरा गरेर पनि प्रधानमन्त्रीले आत्मीयता देखाउने प्रयास गर्नुहुन्थ्यो । नाका खुल्नु ठीक एक–दुई दिनपहिले राजेन्द्र महतोजी दशगजाबाट प्रधानमन्त्रीसँग कुरा गर्न सीधै बालुवाटार आउनुभयो । प्रधानमन्त्रीले उहाँलाई प्रस्टै सन्देश दिनुभो, ‘अब नाकाबन्दी हट्छ, तपाईंहरूले थेग्न सक्नुहुन्न, त्यसैले दशगजामा अब धर्नामा बस्दै नबस्नुस्, जनताले तपाईंहरूको साथ छाडिसके । हामीले नेपालपट्टिका भारतीय गाडी छाडिदियाैँ, नाकाबन्दी खुलाउने ‘टेस्ट केस’ सुरु भइसक्यो, नाका छाड्नुस् । अटेर गरिरहनुहुन्छ भने तपाईंहरूलाई दशगजाबाट उठाउँछौँ (पक्रिन्छौँ) । त्यसपछि पनि नाकाबन्दी नखुले भारतीय सरकारसँग सीधा कुरा गर्छौं । त्यसपछि तपाईंहरूको काँधमा राखेर बन्दुक चलाउने भारतको काम पनि अन्त्य हुनेछ ।’
देउवा–हृदयेशको तिमी–तिमीको त्यो हाँसो
मधेसी मोर्चाले राखेका मागका विषयमा त्यतिवेला दर्जनौँ वार्ता भए । तर, प्रत्येकमा उहाँहरूका माग भने पातलिँदै गएजस्तो महसुस हुन्थ्यो । हामीले त्यतिवेला मोर्चाको मागै बुझिएन भनेका हौँ, तर मिडियाले त्यसमै टेकेर ३९ पटकसम्म वार्तामा बस्दा पनि थाहा छैन भन्दै प्रश्न उठायो । वास्तवमा माग नबुझिएकै हो । यसबारे रमाइलो प्रसंग छ । बालुवाटारमा एक दिन दिउँसो २–३ बजेतिर सत्तारुढ, प्रमुख प्रतिपक्षीसहितको सर्वदलीय बैठक थियो । प्रमुख विपक्षी दल कांग्रेसका सभापति शेरबहादुर देउवासहित मधेसी मोर्चाका सबै शीर्ष नेता बैठकमा हुनुहुन्थ्यो । छलफलमा कुरा लर्याङलुरुङ हुँदै जाँदा शेरबहादुरजीले एक्कासि मधेसी मोर्चाका नेतारुलाई ठाडो प्रश्न सोध्नुभो, ‘तपाईंहरूको माग के हो ?’ सबै मुखामुख गर्न थाले । अलमलकै बीचमा हृदयेश त्रिपाठी प्वाक्क बोल्नुभो । ‘उहाँहरूबीच तिमी–तिमी नै चल्दो रहेछ, यस्तो सम्वाद चल्यो ।
हृदयेश : तिमीलाई अझै थाहा छैन ?
देउवा : मलाई के माग हो थाहा छैन ।
हृदयेश : त्यसो भए अस्ति दिएको त्यो (कागज) कहाँ गयो ?
देउवा : अँ, के कागज देको थ्यो ?
हाँसो चल्यो बैठकमा । सायद शेरबहादुरजीले ‘मिनिमाइज’ गरेर होइन, कन्फ्युज भएकैले त्यसरी बोल्नुभएजस्तो लाग्छ । फेरि अर्को कागज दिइयो, माग थपिएको थियो कि थिएन थाहा छैन । तर, त्यस्तो कागज हामीले धेरैपटक बालुवाटारमा फोटोकपी गरेका थियौँ । फेरि फोटोकपी बाँडियो, शेरबहादुरजीले एक प्रति लिनुभो, अध्ययन गरेर बोलौँला भन्दै हिँड्नुभो ।
मोदीको डिनर नखाने प्रधानमन्त्रीको अडान
प्रधानमन्त्री बनेलगत्तै भारतले औपचारिक भ्रमणको निम्ता दियो । भारतीय राजदूतले भेटेरै औपचारिक जानकारी गराए । एक दिन प्रधानमन्त्रीले भारतीय राजदूतलाई डाकेरै भन्नुभो, ‘म भ्रमणमा जान तयार छु । हामी भारतसँग सुमधुर सम्बन्ध स्थापित गर्न चाहन्छौँ । तर, हाम्रा जनता पेट्रोल र मट्टीतेलका लागि रातभर लाइन बस्ने, मचाहिँ राष्ट्रपति भवनमा बसेर प्रधानमन्त्री मोदीजीसँग बसेर ‘डिनर’ खान सुहाउँछ ? जनताले महसुस गर्ने गरी औपचारिक रूपमै नाकाबन्दी नहटेसम्म जान सकिन्न ।’ तर, हट्ने वातावरण बन्दै गयो । जाने कि नजाने दिउँसो बहस चलिरहेकै थियो । तर, जतिवेला पनि भ्रमण स्थगित हुन सक्ने स्थिति थियो । साँझको प्रजातन्त्र दिवसको ‘रिसेप्सन’मा भारतीय राजदूतले ‘ब्लकेड’ हटेकै जानकारी गराएपछि प्रधानमन्त्रीसहित नेपाली टोली साँझ भारत भ्रमण प्रस्थान गरेको हो ।
भारत भ्रमणको पहिलो ‘सरप्राइज’
भारत भ्रमणमा हामीलाई कसले स्वागत गर्ने भन्ने औपचारिक जानकारी गराइएको थियो । कूटनीतिमा कतिपय कुरा ‘सरप्राइजिङ’ हुन्छन्, त्यो कुनै न कुनै रूपमा ‘इन्डिकेसन’ गरिएकै हुन्छ । तर, त्यस्तो सुइँकोविनै हामीलाई विमानस्थलमा पहिलो ‘सरप्राइज’ दिइयो । राज्यमन्त्री आउने अनुमान हाम्रो थियो । प्लेन ल्यान्ड हुनेबित्तिकै राज्यमन्त्रीले नै स्वागत गर्नुभयो । तर, भिआइपी कक्षमा लिफ्टबाट झर्दै गर्दा परराष्ट्रमन्त्री सुष्मा स्वराज फूलमाला लिएर बसेको देखियो । कूटनीतिमा त्यो ‘रियल सरप्राइजिङ’ स्वागत थियो । तपाईंहरूको मन अमिलिएको छ, हामी साँच्चै खुसी बनाउन चाहन्छाैँ भन्ने कूटनीतिक सन्देश थियो, त्यो ।
मोदीको नोट केपीको रिमोट
भ्रमणको भोलिपल्ट भारतीय प्रधानमन्त्रीसँग ‘वान टु वान’ भेट थियो । तर, नोट गर्नुपर्ने हो भने म आफैँ जान्छु भनेर प्रधानमन्त्रीलाई जानकारी गराएको थिएँ । सामान्यतया ‘डेलिगेसन हेड’ले बोल्ने कुरा नोटमा दिने र साइडमा बसेर नोट लेख्ने चलन हुन्छ । तर, ‘डाइलग’हरूमा बस्दा ओलीले सामान्यतया सल्लाहकार या कसैका नोटलाई त्यति ‘इन्टरटेन’ गर्नुहुन्न । वार्तामा बस्नुअघि भन्नुभो, ‘जेजे सल्लाह दिनु छ, अहिल्यै दिनुस्, अहिल्यै सतर्क गराउनुस्, वार्तामा बस्दा म रिमोट हुने होइन ।’ तर, ठीकविपरीत भारतीय प्रधानमन्त्री साउथ ब्लकको ब्युरोक्रेसीसँग ‘डिपेन्डेट’ हुनुहुँदो रहेछ । उनीहरूले पानामा नोट दिएर धेरै ‘हस्तक्षेप’ गर्दा रहेछन् । दुवै प्रधानमन्त्री बाहिर निस्किँदा ‘बडी ल्यांग्वेज’ सामान्य थियो ।
राहुल गान्धीले ओलीको साथ नछाड्दा
भारतीय प्रत्येक नेताले ओलीज्यूसँगको भेटमा खुब ‘इन्जोय’ गरे । एउटा प्रसंग छ । कांग्रेस आईका नेता राहुल गान्धी भारतमा लामो कुरा गर्न नचाहने युवा मानिँदा रहेछन् । हाम्रा प्रधानमन्त्रीसँग उनी शिष्टाचार भेटका लागि आए । गेटमा आउनेबितिक्कै उनले भने, ‘के म प्रधानमन्त्रीज्यूसँग एक्लै कुरा गर्न सक्छुु ?’
मैले ‘सक्नुहुन्छ’ भनिदिएँ । उनलाई १५ मिनेटको समय दिइयो । तर, २५ मिनेट बितिसक्दा पनि कुरा नसकिएपछि म भित्रै गएँ र सम्झाएँ, ‘राहुलजी समय त ज्यादा होगया ।’ बडा खुसीसाथ कुरा गरिरहेका उनले जवाफ फर्काए, ‘मलाई त बडो आनन्द आइरहेछ, म उहाँ (प्रधानमन्त्रीज्यू)बाट धेरै ज्ञान आर्जन गरिरहेको थिएँ ।’
भारतीय राजदूत देखाउँदा उपराष्ट्रपति चकित
भारतीय उपराष्ट्रपतिलाई भेट्न हामी उहाँकै निवासमा पुग्यौँ । शिष्टाचार भेट सुरु हुनासाथ प्रधानमन्त्री ओलीले नेपालको संविधानको विशेषता बताउन थाल्नुभो । उपराष्ट्रपतिले संविधान व्यवहारमा देखिने हो, कागजमा लेखिएको नक्सा र बनाइएको नक्सा त फरक हुन्छ नि भन्नुभयो । वार्तामा बसेका भारतीय कूटनीतिक अधिकारीले भने त्यतिवेला सामाञ्जस्यता नमिलेजस्तो अर्कै व्यवहार देखाए । असहज महसुस गरिरहे । त्यो देखेपछि हाम्रा प्रधानमन्त्रीले भन्नुभो, ‘तपाईं हामी त राजनीति गर्ने व्यक्ति हौँ, आपसी मित्रता र सद्भाव चाहन्छाैँ, तर हाम्रो मित्रताको व्याख्याचाहिँ यहीँ रहनुभएका (नेपालका लागि भारतीय राजदूतलाई देखाउँदै) टिमले गर्ने होला नि !’ उपराष्ट्रपतिज्यू आश्चर्यचकित मात्रै होइन, गम्भीर पनि बन्नुभो, अनि, ती कूटनीतिज्ञतर्फ
नजर लगाउनुभो ।
प्रधानमन्त्री रातभर जागै देखेको त्यो दिन
केपी ओलीको स्वभाव अरू नेताको भन्दा बिल्कुलै फरक छ । समयको प्रवाह गर्दैनन्, लापर्बाही गर्छन्, भ्याउँदैनन् कि भन्ने उहाँप्रति धेरैमा छाप परेको हुन सक्छ । तर, सामाजिक सञ्जालमा आउने सूचनामा मात्रै होइन, छापा माध्यम र अनलाइनमा आएका समाचारबारे अरूभन्दा उहाँ बढी नै ‘अपडेटेड’ हुनुहहुन्छ । सर्टिङ गरेरै नियमित अध्ययन गर्नुहुन्छ । हामी ठट्टा गर्छौं, अरू १२ बजेपछि सुत्छन्, तर उहाँ त्यसपछि उठ्नुहुन्छ । कहिलेकाहीँ उहाँ यति पढ्नुहुन्छ कि चार बजेसम्म समय बितेको पत्तै हुन्न, जब कि ७ बज्दानबज्दै उहाँ उठिसक्नुहुन्छ । धेरैलाई केपी ओली त रोगी हुनुहुन्छ, त्यस्तो कसरी सम्भव होला भन्ने पनि लाग्न सक्छ । तर, म आफैँ त्यस्तो घटनाक्रमको साक्षी बन्दा धेरैपटक आश्चर्यचकित भएको छु । प्रधानमन्त्रीको प्रमुख सल्लाहकार हुँदा सामान्यतया म बालुवाटार ८ बजेपछि मात्रै पुग्ने गर्थें । ९ बजेसम्म ‘ब्रिफिङ’को काम सकेपछि नियमित काममा व्यस्त हुन्थेँ । तर, एक दिन बिहान सवा ७ बजेतिर पुग्दा उहाँ बालुवाटारमा उपप्रधानमन्त्री कमल थापासँग पसिना चुहाउँदै टेबलटेनिस खेल्दै हुनुहुन्थ्यो । त्यस दिन मैले उहाँलाई १२ बजे छाडेर हिँडेको थिएँ । त्यसदिन छिटोमा पक्कै २–३ बजे सुत्नुभो । तर, बिहान सवा ७ बजे पुग्दा कमल थापालाई प्रतिद्वन्द्वी बनाएर टेबलटेनिस खेल्दै हुनुहुन्थ्यो । अझ उहाँले कमल थापालाई हराइराख्नुभएको थियो । अनि हामीले जोक गर्यौँ, ‘प्रधानमन्त्रीज्यू तपाईंले त उपप्रधानमन्त्रीज्यूलाई हराइरहनुभएको छ नि !’ उहाँको जवाफ आयो– हराएरै त प्रधानमन्त्री भएको नि !
प्रधानमन्त्रीको ‘सपना’ले हामी डराउँथ्याैँ
उहाँसँगको छलफलमा हामी प्रायः नेपालमा सपनाको खडेरी छ भन्ने गथ्र्यौं । मान्छेहरू निराश छन्, नाकाबन्दी फेस गर्ने आमजनतामा उत्साह छ, तर बुझेका, पढेलेखेका मान्छेले चाहिँ निराशा मात्रै व्यक्त गरिरहेका छन् । यस्तै, छलफल हुँदै जाँदा उहाँले हामीसँग शृंखलाबद्ध सपनाको प्रस्ताव गर्न थाल्नुभो । त्यो देखेर बरु हामीचाहिँ डराउँथ्यौँ र डिफेन्स गर्न सकिँदैन कि भन्थ्यौँ । तर, उहाँले यो गर्न सकिन्छ कि सकिन्छ भन्नुहुन्थ्यो । तीनकुनेको एउटा कार्यक्रममा सिलिन्डर काँधमा हालेर हिँड्ने दिन समाप्त पारेर घरको चुलोमै ग्याँस पाइप जोड्न सकिने कुरा गर्नुभो ।
<text missing>
सचिवलाई मन्त्रालय छाड्न सुझाब
एक वर्षभित्र आधारभूत रूपमा लोडसेडिङ अन्त्य गर्ने, दुई वर्षभित्र पूर्ण अन्त्य गरी पाँच वर्षभित्र प्रचुरतामा जाने उद्देश्यसहित योजना बनाउन प्रधानमन्त्रीज्यूले त्यतिवेला सचिवहरूको संयुक्त बैठक बोलाउनुभो, बालुवाटारमा । ऊर्जा सचिव हुनुहुन्थ्यो, सुमनप्रसाद शर्मा । उहाँले प्रधानमन्त्रीको प्रस्तावलगत्तै प्रतिक्रिया जनाउँदै भन्नुभो, ‘प्रधानमन्त्रीज्यू १० वर्षसम्म लोडसेडिङ अन्त्य हुँदैन ।’ त्यसपछि प्रधानमन्त्रीले जानीजानी सोध्नुभो, तपाईं कुन मन्त्रालयको ? अनि सचिवले जवाफ दिए, म ऊर्जा मन्त्रालयको । तपाईं के पदको ? जवाफ आयो, म ऊर्जासचिव हजुर ! त्यसो भए तपाईंको ऊर्जा मन्त्रालय र विद्युत् प्राधिकरण बन्द गर्दिनुस्, तपाईंले पनि छाड्दिनुस् । १० वर्षसम्म पनि अन्त्य गर्न नसक्ने तपाईं (सचिव) मेरा लागि के काम ? म अरूबाटै एक वर्षभित्र लोडसेडिङ अन्त्य गराउँछु, तपाईंले सक्नुहुन्न । प्रधानमन्त्रीज्यू रिसाएरै बोल्नुभो । त्यो दिनको तनावपूर्ण बैठक सकियो । भोलिपल्ट प्रधानमन्त्री कार्यालय आउँदै गर्दा मलाई अर्थमन्त्रीले मन्त्रालयमा डाक्नुभो । त्यहाँ जाँदा सचिव सुमनजीसहित प्राधिकरणका कर्मचारी आइसकेका थिए, वितरण शाखाका कर्मचारी पनि थिए । उनीहरूले देशभरि पूर्ण रूपमा एकै वर्षमा त सम्भव छैन, दुई वर्षमा पूर्ण रूपमै अन्त्य गर्ने एउटा योजना प्रस्तुत गरे । त्यसको ठीक एक महिनापछि ऊर्जाको रणनीतिक योजना सार्वजनिक नै भयो । त्यही योजना नै पछिल्लो सरकारले लागू गरेको हो ।
तेङ स्याओ पिङकै मोडलमा ‘नेपाल सपना’
राष्ट्रको चाँडो विकास गर्न के हुनुपर्छ ? तेङस्याओ पिङले मागेको सुझाबमा जापानी साथीले उहाँलाई राष्ट्रलाई चाँडोभन्दा चाँडो विकास गराउन यातायात र सञ्चार, उच्च ज्याला–उच्च उत्पादन भने । तर, पिङले ऊवेलै ‘यातायात र सञ्चार त म गर्छु, उत्पादन पनि गर्छु, तर उच्च ज्यालाचाहिँ अहिले नै सम्भव छैन’ भनेका रहेछन् । हामीले धेरैपटक त्यही भनाइमा आधारित छलफल गर्यौँ । यातायात के हो त हाम्रो सन्दर्भमा ? पुन्टे गाडी र मोटरसाइकलमा सीमित होइन, अब मास ट्रान्सपोटेसनमै जानुपर्छ । त्यसपछि क्रमश : मेट्रो रेल–मनो रेल र लामो दूरीका रेल विकास गर्नुपर्छ । चीनसँग हिमालपारिबाट आउने रेल लुम्बिनीसम्म पुग्नुपर्यो भन्यौँ । भारतसँग उत्तर–दक्षिणका कुरा गर्न चाहेनौँ । किनभने, हाइवेसम्म मात्रै रेल ल्याउने, दायाँ–बायाँ नगर्ने उसको प्रस्ताव थियो । हाम्रो चिन्ता त्यसले त नेपालको बजार सुकाउँछ भन्ने हो । त्यसैले विशाखपटनम्सम्म रेल पुग्ने कुरा गर्यौँ । अनि कञ्चनपुरदेखिको पूर्व–पश्चिम रेलको कुरा गर्यौँ । रेल विशाखापटनम्सम्म पुगेपछि नेपालकै पानीजहाज कुदाउने कुरा गरिएको हो । आकाशमा नेपाली हवाइजहाज उड्छ भने समुद्रमा किन जहाज गुड्दैन भन्ने प्रसंगमा उहाँले नेपाली ध्वजाबाहक पानीजहाज चलाउने कुरा गर्नुभयो । यससम्बन्धी कानुन त महेन्द्रकै पालामा बनेको कुरा बाहिर आएपछि हावा कुरा होइन रहेछ भन्ने हुँदै गयो । पानीजहाजको कुरा आउँदा कति मान्छे चकमन्न भए कतिले फेसबुकमा कागजको जहाज बनाएर सरकारलाई उडाए ।
(नयाँ पत्रिका: असार २३ गते प्रकाशित)